بابك الونديان- هفته نامه افلاک لرستان

نظر به اهميت وضعيت منابع طبيعي در كشور ما وضرورت حفاظت از محيط زيست در روند توسعه پايدار ،وبراي آشنايي خوانندگان عزيز بامفاهيم ومقولات مربوط به مسائل مرتبط با منابع طبيعي ومحيط زيست از اين هفته در يك سلسله مقالات به بررسي وكنكاش راهكارها وچالشهاي پيش روي منابع طبيعي كه جزئي از ثروتهاي عظيم وخدادادي كشورمان به حساب مي آيد مي پردازيم اميدواريم كه گام كوچكي در جهت فرهنگ سازي وآشنايي هر چه بيشتر شما عزيزان با طبيعت وحيات وحش كشور عزيزمان برداريم .جنگل: منطقه وسيعي پوشيده از درختان – درختچه ها وگونه هاي علفي است كه به همراه جانوران وحشي نوعي اشتراك حياتي گياهي وجانوري را تشكيل داده وتحت تاثير عوامل اقليمي وخاكي قادر است تعادل طبيعي خود را حفظ كند .حداقل سطحي را كه براي تشكيل جنگل از نظر علمي لازم است بسته به نوع گونه درختي ، شرايط محيطي وغيره تغيير مي كند، اين مساحت در شرايط معمولي حداقل 3/0 هكتار (3 هزار متر مربع ) است .واژه جنگل از زبان سنسكريت است كه به زبان اروپايي وارد شده وبه معناي جنگل طبيعي وبكر مي باشد جنگل بسته به نوع پيدايش آن وخصوصيات ساختاري شامل 1- جنگل بكر 2- جنگل طبيعي 3- جنگل مصنوعي يا دست كاشت طبقه بندي ميشود.

1-  جنگل بكر جنگلي است كه بدون دخالت انسان بوجود آمده وتركيب گونه ها كاملا طبيعي است چوب وساير فرآورده هاي توليد شده در جنگل بكر در همان سيستم طبيعي تجزيه شده وبه خود جنگل بر مي گردد .به عبارت ديگردر جنگل بكر هيچ گونه موادي از زنده يا غير زنده به خارج از آن حمل نمي شود. رويش چوبي جنگل بكر كه به حالت تعادل رسيده باشد عملا صفر است يعني همان قدر كه چوب وساير مواد آلي توليد مي شود همان قدر هم تجزيه مي شود ويا مي پوسد يا به عبارت ديگر چرخه رفت وبرگشت مواد در يك جنگل بكر چرخه اي بسته است جنگل هاي بكر  از تنوع زيستي بالايي برخوردارند وداراي اطلاعات ژنتيكي با ارزشي هستند امروزه سعي بر آن است كه جنگل هاي بكر موجود زمين حفظ و از آن بعنوان ذخيره گاهاي اطلاعات ژنتيكي وتنوع زيستي استفاده شود .

2- جنگل هاي طبيعي : جنگل هاي بكر دست خورده است كه مورد بهره برداري قرار گرفته اند جنگل هايي است كه بدون دخالت انسان بوجود آمده ولي انسان به طور مستقيم يا غير مستقيم در آن دخالت ( بهره برداري ) كرده است جنگل هاي طبيعي از نظر تركيب درختان، سن توده وتنوع گونه هاي گياهي وجانوري با جنگل بكر متفاوت است وعموما جنگل هاي طبيعي از نظر زيست محيطي فقير تر از جنگل هاي بكر است جنگل طبيعي مي تواند چشم انداز هاي طبيعي هر منطقه را حفظ كرده ودر اكثر موارد از جنگل هاي مصنوعي دست كاشت غني تر وپايدار باشد .

3- جنگل هاي مصنوعي يا دست كاشت يا جنگل انسان ساخت :

جنگلي است كه به دست انسان وبا هدف مشخصي ايجاد شده است هدف از ايجاد آن توليد چوب ،ايجاد مناظر طبيعي حفظ آب وخاك ايجاد مناطق تفريحي وتفرجگاهي است جنگل مصنوعي معمولا از طريق نهالكاري  يا درختكاري بوجود مي آيد .هر چند مي توان توسط بذر هم جنگل مصنوعي بوجود آورد معمولا جنگل هايي كه از اين طريق بوجود آمده اند پايدار تر ونزديك به جنگلهاي طبيعي است .

4- جنگلهايي كه توسط قلمه ايجاد شده باشند قلمستان مي گويند مثل قلمستان هاي صنوبر قلمستانها در اكثر دنيا جزوجنگل محسوب نمي شوند .

5- چنانچه جنگلهايي از زمين هاي زراعي و.....با هدف توليد چوب و با استفاده از روشهاي زراعي (شخم زدن – كود دادن وغيره ) ايجاد شده باشد زراعت چوب  اطلاق ميشود .

6- سه نوع تعريف بيشه هم در كشور مطرح است

7- بيشه را معمولا براي پوشش هاي گياهي بكار مي بريم كه اطراف رودخانه ها و شيارها ظاهر         مي شوند اين واژه ها به مجموع درختچه ها در نيزارها نيز اطلاق مي شود

از نظر جغرافيايي كشور ما در منطقه اي از نيمكره شمالي واقع شده است كه معمولا فقير از جنگل  مي باشد .

با وجود اين نظر به تنوع اقليمي كشور ، وسعت زيادآن ورشته كوههاي البرز وزاگرس جنگلهاي متنوعي گسترش يافته اند درباره وسعت كل جنگل هاي كشور در گذشته دور اطلاع دقيقي در دست نيست آثار وشواهد تاريخي در گوشه وكنار كشور ، ياد داشت هاي مورخين ايراني وخارجي وهمچنين بقاياي جنگل  هاي مخروبه امروزي در مناطق مختلف كشور اين نظريه را تاييد مي كند كه ايران در گذشته داراي جنگل هايي به مراتب وسيعتر ومرغوب تر از امروزه بوده است با توجه به اين موضوع مي توان اذعان كرد كه در زمان ايران باستان حداقل 20 درصد سطح كشور ماپوشيده ازجنگل بوده است امروزه طبق آخرين اطلاعات وآمار حدود 12 ميليون هكتارجنگل داريم كه اين سطح فقط 3/7 درصد كل كشور رادر بر مي گيرد آمار رسمي مساحت جنگل هاي كشور در سال 1343    ( دفتر فني مهندسي منابع طبيعي ) هنوز 18 ميليون هكتار را نشان مي داده است در سال 1321 مهندس ساعي مساحت تقريبي جنگلهاي ايران را 5/19 ميليون هكتار برآورد نموده است با توجه به آمار سال 1343 مي توان گفت تنها در سال 35 سال گذشته تقريبا يك سوم از جنگل هاي كشور از بين رفته است چنانچه روند تخريب جنگلهاي كشور با همين سرعت ادامه يابد مي توان تصور نمود كه ما ظرف 30 الي 40 سال آينده جنگلهاي كنوني خود را نيز از دست بدهيم . اين فاجعه بس عظيم خواهد بود وچنين اتفاقي هرگز نبايد رخ دهد يكي از كارهاي فوري تعيين حدود ومشخص كردن واقعي جنگلهاي كشور بر مبناي عكسهاي ماهوره اي ،هوايي ونقشه هاي توپو گرافيك مي باشد .كه اين كار جزو اولين قدم به منظور پياده كردن يك جنگلداري اصولي محسوب مي شود اين مهم مي تواند با همكاري وهماهنگي سازمانهاي اجرايي تحقيقاتي ودانشگاهي صورت گيرد .

مقايسه سطح جنگل هاي كنوني كشورمان بابرخي از كشورهاي دنيا نشان مي دهد كه به طور كلي كشورهاي اروپاي شمالي ومركزي از نظر جنگل غني تر مي باشند ودر مقايسه با كشورهاي همجوار كشور ما بعد از تركيه قرار دارد در مقايسه با در صد پوشش جنگلي در قاره آسيا معلوم مي شود كه ما در گذشته دور در حد ميانگين اين قاره 19% جنگل داشته ايم در صورتي كه امروزه فقط صاحب يك سوم آن هستيم در مقايسه نسبت درصد مساحت جنگل كشورما با درصد سطح جنگل هاي دنيا به طور متوسط در حال حاضر يك چهارم ميانگين جهاني است .

در حال حاضر ميزان سطح جنگل در ايران براساس هر نفر 2/0 هكتار است كه ميانگين جهاني اين مقدار در حدود 6/0 هكتار مي باشد پيش بيني مي شود كه با افزايش سريع جمعيت دنيا وكاهش سطح جنگلها اين مقدار دايما در حال كاهش خواهد بود مگر اينكه به موازات افزايش جمعيت سطح جنگل هاي دست كاشت دنيا نيز زياد شود .

ادامه دارد .............

منابع :

كتاب كيميايي سبز شماره 332-1382 معاونت امور جنگل

كتاب جنگل شناسي وپرورش جنگل   دكتر محمد رضا مروري مهاجر

تاريخ تحول منابع طبیعی ايران : داريوش كيخسروي ، نوراله كوچ پيده  

سمندر کوهستانی لرستان

Neurergus kaiseri

رده : دوزیستان دمدار

راسته : کوداتا

خانواده : سالاماندریده

جنس : نیوررگوس

گونه : نیوررگوس کیزری

نامهای عمومی : سمندر نقطه دار کیزری-سمندر لرستانی-سمندر امپراطور

Class : Amphibia

Order : Caudata

Family : Salamanderidae

Genus : Neurergus

Species : Neurergus kaiseri (Schmidt, 1952)

Common names : Kaiseri’s spotted newt; Lorestan Newt;

Emperor Spotted Newt

مقدمه و اهمیت

سمندرها از گروه دوزیستان دمدار بشمار می آیند. درایران 8 گونه سمندر متعلق به دو خانواده هینوبیده(Hynobiidae) و سالاماندریده (Salamanderidae) گزارش شده که به 4 جنس تعلق دارند که جنس Neurergus دارای بیشترین تعداد می باشد. دوزیستان به عنوان جاندارانی که بخشی از زندگی خود را در آب و بخشی را در خشکی می گذرانند، به صورتهای متنوعی تکامل یافته اند و از آنجایی که تغذیه زیادی دارند، در تنظیم جمعیت هزاران گونه از بی مهرگان که از آنها استفاده غذایی می کنند نقش بسزایی دارند. در فضای علمی کنونی دوزیستان نقش مهمی را در انواع مطالعات، در زمینه های مختلف ایفاء می کنند و علاوه بر این دارای ارزش زیست شناختی، زیبایی شناختی و اقتصادی نیز هستند.

گونه سمندرکوهستانی لرستان(Neurergus kaiseri)یکی اززیباترین گونه های سمندر بوده كه بطول تقريبي 14 سانتيمتر و جزو خزانه ژنتیکی با ارزش فون دوزیستان ایران می باشد. زیستگاههای این گونه به تازگی در حال شناسایی است. با توجه به اینکه این گونه تنها در این ناحیه از جهان یافت می شود بنابراین دارای اهمیت فوق العاده ملی و بین المللی است.

سمندر کوهستانی لرستان نخستین بار در سال 1938 توسط Kaiser از شمال شهبازان استان لرستان یافت شد. این گونه به عنوان یک گونه بومی، منحصراً در مرزهای جنوبی استان لرستان در بخش پاپی و شمال استان خوزستان یافت می شود. تعدادی از زیستگاههای این گونه در مسیر راه آهن سراسری تهران- اهواز قرار دارند و هر ساله بویژه در ایام تعطیلات نوروزی گردشگران زیادی از طریق راه آهن از طبیعت بکر و پر جاذبه این منطقه بازدید می کنند.

اما متأسفانه نوع زندگی و زیستگاه آنها باعث شده تا در معرض آسیب تهدیدات مختلف بخصوص انواع آلودگی در زیستگاههای آبی باشند.

از طرفی سهولت دسترسی به این موجودات بی آزار و زیبا سبب دستکاری در جمعیت های طبیعی این گونه توسط گردشگران، علاقه مندان و افراد محلی ناآگاه شده است.

تاکسونومی

براساس نتايج تحقيقات Steinfartz و همکاران (2002) سمندرهای خاورمیانه از جنس Neurergus شامل چهار گونه می باشند.

N. strauchii (steindachner, 1887),

N. crocatus (Cope, 1862),

N. microspilotus (Nesterov, 1917),

N. kaiseri (Schmidt, 1952).

هر چهار گونه در خاورمیانه یافت شده و در کشورهای ایران، عراق و ترکیه وجود دارند. گونه N. strauchii در ترکیه یافت شده و سه گونه دیگر در ایران وجود دارند. این گونه ها براساس ویژگیهای ظاهری و اکولوژیکی به راحتی قابل تمیز هستند.

پراکنش زیستگاهها

سمندر کوهستانی لرستان نیز مانند دیگر گونه های سمندر دامنه پراکنش چندان وسیعی ندارد. بر طبق یافته های موجود دامنه پراکنش این گونه در طول جغرافیایی 276645 تا2813100 و عرض3657782 تا 3654085  قرار دارد.

این گونه به عنوان یکی از گونه های اندمیک ایران معرفی می شود که پراکنش آن در ایران تنها منحصر به مناطق محدودی در استان لرستان و خوزستان است.

بر اساس تحقیقات انجام شده این جانور در بیش از پنج زیستگاه یافت شده است.

این زیستگاهها شامل وژناب، بلا لا، لفت، کرسر، کول سرمال و ... می باشند. البته طی چند ماه اخیر به تلاش و همت کارشناسان محیط زیست لرستان زیستگاههای جدید و ناشناخته ای شناسایی شده و یا در حال شناسایی می باشد که قبلاً هیچ گزارشی دال بر وجود این زیستگاهها ثبت و گزارش نشده است.

فعالیتهای انسانی

حضور انسان در این منطقه خطرات بالقوه ای را برای ادامه حیات این جاندار زیبا سبب شده است که در زیستگاههای مختلف متفاوت است که این خطرات شامل گردشگری ناآگاهانه، راه دسترسی، جاده سازی، چرای دام، کشاورزی و برداشت آب توسط انسان صورت می گیرد. در واقع فعاليتهاي ناآگاهانه انساني مهمترين عامل تهديد اين گونه زيبا و كمياب مي باشد.

نامهای محلی

برخی اهالی منطقه پاپی نامهایی رابه این جاندار زیبا نسبت می دهندکه نشان دهنده باور این مردم به تقدس جانور است. «حاجی باریکاب» که پیشوند حاجی نوعی مصونیت و تقدس به این جانور داده است و «وَقمی» یا «وَقفی» یعنی جانوری که از طرف کسی (شاهزاده احمد) وقف شده است. بعضی هم آنرا با نام «چِرَق پُرُق» می شناسند.

تهدیدهای موجود و حفاظت از گونه

این گونه در طبقه بندی لیست سرخ IUCN در طبقه " بشدت در معرض خطر انقراض یا بحرانی " ( CR ) قرار گرفته است که بر اساس معیارهای B2ab و A2d می باشد. روند جمعیتی این گونه رو به کاهش عنوان شده و از مهمترین عوامل تهدید کننده آن افزایش تجارت و خرید و فروش آن و تخریب زیستگاه به اشکال مختلف عنوان شده است. تعداد جمعیت این گونه تخمین زده می شود که کمتر از 1000 عدد باشد. در پانزدهمین نشست متعاهدین کنوانسیون تجارت جهانی گونه های در معرض خطر انقراض (سایتیس)، این گونه به پیشنهاد ایران و با حمایت تمامی کشورهای عضو در ضمیمه شماره یک کنوانسیون گنجانده شد که تجارت جهانی آن را ممنوع می سازد.

Very little is known about the

Neurergus kaiseri (Lorestan newt)

Distribution range. It is endemic of Zagros Mountains in Lorestan province. The only known localities of species are Korki, Vojenab, Belala, Sormal, … as so me new habitats for ir. With Iranian scientist efforts in recent rears it is in appendix 1 of CITES as endangered animal now.

تهیه و تنظیم : احسان فروزان فر

پلنگ ایرانیPanthera pardus saxicolor